Polska 26 stycznia – co wydarzyło się tego dnia

Tego dnia Rosja, Austria i Prusy podpisały ostateczną konwencję rozbiorową Rzeczypospolitej; przeprowadzone zostały wybory do Sejmu Ustawodawczego, w wyniku których utworzono pierwszy parlament niepodległej Polski; Hans Frank wydał rozporządzenie zakazujące Żydom podróżowania koleją; prof. Jan Nielubowicz dokonał pierwszego udanego zabiegu przeszczepienia narządu (nerki); Sejm przyjął ustawę Karta Nauczyciela. Urodzili się m. in. Jan Krzeptowski Sabała, Maria Ossowska, Katarzyna Kobro, Stanisław Królak, Jan Tadeusz Stanisławski, Antoni Janusz Pastwa, Mieczysław Nowicki. Zmarli natomiast: Antonina Domańska, Aleksander Hertz, Michał Kozal, Xawery Dunikowski, Stanisław Łapiński, Witold Doroszewski, Adolf Ciborowski, Mira Zimińska-Sygietyńska, Stefan Kudelski, Jerzy Tomaszewski oraz Szymon Pawlicki.

1525 - W Gdańsku wybuchł bunt przeciwko rządom burmistrza Eberharda Ferbera. Mieszkańcy miasta obalili dotychczasowe władze, wprowadzili demokratyczny ustrój, skasowane zostały działające na terenie miast klasztory katolickie. Tzw. tumult gdański stłumiła dopiero interwencja zbrojna Polski.

1564 - W bitwie nad Ułą wojska litewskie dowodzone przez hetmana wielkiego litewskiego Mikołaja Rudego Radziwiłła pokonały armię rosyjską.

1699 - W Karłowicach zawarty został polsko-turecki traktat pokojowy; zgodnie z jego ustaleniami do Polski wracał Kamieniec Podolski oraz inne obszary Ukrainy.

1736 - Abdykacja Stanisława Leszczyńskiego, dotychczasowego króla Polski. To było 27 stycznia

1797 - W Petersburgu Rosja, Austria i Prusy podpisały ostateczną konwencję rozbiorową Rzeczypospolitej, dodając do niej tajny artykuł, w którym zapisano, że „samo imię Polski będzie na zawsze wymazane z prawa narodów”.

1809 - W Kościelisku urodził się Jan Krzeptowski Sabała, gawędziarz, skrzypek, pieśniarz, przewodnik tatrzański, nazwany przez twórcę stylu zakopiańskiego Stanisława Witkiewicza Homerem Tatr.

1896 - W Warszawie urodziła się Maria Ossowska, socjolożka moralności, etyczka.

1898 - W Moskwie urodziła się Katarzyna Kobro, rzeźbiarka.

1910 - W Krakowie urodził się Marian Łańko, piłkarz, trener.

1917 - W Krakowie zmarła Antonina Domańska, pisarka, autorka „Paziów króla Zygmunta” i „Historii żółtej ciżemki”, pierwowzór postaci Radczyni w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego.

1919 - Przeprowadzone zostały wybory do Sejmu Ustawodawczego, w wyniku których utworzono pierwszy parlament niepodległej Polski. Na terenie b. Królestwa Polskiego, w których przeprowadzono wybory (bez okręgów Biała Podlaska, Białystok i Bielsk) prawdopodobna liczba uprawnionych do głosowania wynosiła 4.619.536, zaś głosowało 3.567.635 osób. Najwyższą frekwencję zanotowano w okręgu nr 27 (Pińczów) – 87,5%, okręgu nr 7 Włocławek – 87,1%, okręgu nr 9 (Kutno) – 85,4%, zaś najniższą: w okręgu nr 21 (Chełm) – 56,7%, w okręgu nr 24 (Sandomierz) – 64%, okręgu nr 16 (miasto stoł. Warszawa) – 69,7%. Okręgi Konin i Ciechanów nie przesłały materiałów, dlatego też wszelkie liczby należy uznać za szacunkowe. Najwięcej głosów – około 30% – oddano na endecję – na listę Związku Ludowo-Narodowego. Żadne z ugrupowań nie zdobyło jednak w parlamencie większości, dlatego niezbędne stało się zawarcie koalicji.

1928 - W Warszawie zmarł Aleksander Hertz, reżyser i producent filmowy.

1929 - W Pabianicach urodził się Waldemar Podgórski, scenarzysta i reżyser.

1931 - W Warszawie urodził się Stanisław Królak, kolarz szosowy, pierwszy polski zwycięzca „Wyścigu Pokoju” w 1956 r. O nim opowiadało się historię, jakoby Królak w bramie stadionu pompką zrzucił z siodełka radzieckiego konkurenta.

1934 - W Berlinie podpisano polsko-niemiecką deklarację o niestosowaniu przemocy; obydwa państwa wszelkie kwestie sporne miały rozwiązywać na drodze dyplomatycznej; deklaracja została wypowiedziana jednostronnie przez III Rzeszę Niemiecką w kwietniu 1939 r.

1936 - We Włodzimierzu Wołyńskim urodził się Jan Tadeusz Stanisławski, satyryk, aktor, autor tekstów piosenek.

1940 - Generalny Gubernator Hans Frank wydał rozporządzenie zakazujące Żydom podróżowania koleją.

1942 - W warszawskim getcie oddano do użytku drewniany most dla pieszych nad ulicą Chłodną przy skrzyżowaniu z Żelazną; most łączył tzw. duże i małe getto.

1943 - W obozie koncentracyjnym Dachau zamordowany został - dobity przez hitlerowców zastrzykiem fenolu - Michał Kozal - biskup pomocniczy diecezji włocławskiej; beatyfikowany w 1987 r.

1944 - W Brzózie niedaleko Kozienic urodził się Antoni Janusz Pastwa, rzeźbiarz, pedagog; współtwórca frontonu Teatru Wielkiego w Warszawie.

1945 - Armia Czerwona zajęła miasta: Bydgoszcz, Kalwaria Zebrzydowska, Nakło nad Notecią, Osiek nad Notecią, Szamotuły, Tolkmicko, Wadowice i Wolsztyn.

1951 - W Piątku urodził się Mieczysław Nowicki, kolarz, mistrz świata i srebrny medalista olimpijski (1976) w jeździe drużynowej na czas.

1951 - Władze państwowe usunęły administratorów diecezji na Ziemiach Odzyskanych.

1955 - Premiera filmu „Pokolenie” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1956 - Rozpoczęły się VII Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Cortina d’Ampezzo we Włoszech, w których Franciszek Gąsienica Groń, zdobył w kombinacji norweskiej pierwszy podczas zimowych igrzysk medal dla Polski.

1964 - W Warszawie zmarł Xawery Dunikowski, rzeźbiarz; jego najsłynniejsze dzieła to cykl „Kobiety brzemienne”, „Portret matki”, „Macierzyństwo”, „Pomnik Czynu Powstańczego” na Górze św. Anny; w czasie wojny więzień niemieckiego obozu Auschwitz.

1965 - W Warszawie urodził się Dariusz Kordek, aktor.

1965 - Premiera filmu Zakochani są między nami w reżyserii Jana Rutkiewicza.

1966 - W I Klinice Chirurgicznej Akademii Medycznej w Warszawie prof. Jan Nielubowicz dokonał pierwszego w Polsce udanego zabiegu przeszczepienia narządu (nerki). 19-letnia pacjentka zmarła 16 lipca 1966 roku na zapalenie trzustki z pracującą nerką.

1972 - W Warszawie zmarł gen. Wacław Komar, działacz komunistyczny, uczestnik wojny domowej w Hiszpanii; szef II Oddziału Sztabu Generalnego LWP (1945-1947), wiceminister obrony narodowej i główny kwatermistrz LWP (1951-1953); w 1953 r. aresztowany, zwolniony bez procesu w 1956 r.; od sierpnia 1956 r. dowódca Wojsk Wewnętrznych, usunięty ze stanowiska w 1960 r.

1972 - W Łodzi zmarł Stanisław Łapiński, aktor teatralny i filmowy.

1976 - W Warszawie zmarł Witold Doroszewski, językoznawca.

1980 - W Zakopanem odbyły się pierwsze zawody Pucharu Świata w skokach narciarskich; zwyciężył w nich Stanisław Bobak.

1982 - Sejm przyjął ustawę Karta Nauczyciela.

1984 - Sejm uchwalił nowe prawo prasowe, zgodnie z którym prasa miała „umacniać konstytucyjny ustrój PRL”.

1987 - W Warszawie zmarł Adolf Ciborowski, architekt, urbanista; brał udział w obudowie zniszczonej w czasie drugiej wojny światowej Warszawy, współtworzył również koncepcję urbanistyczną odbudowy Skopje w Macedonii.

1991 - Rada Ministrów przyjęła uchwałę o utworzeniu stanowiska pełnomocnika Rządu ds. Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej, które 28 stycznia objął Jacek Saryusz-Wolski.

1997 - W Warszawie zmarła Mira Zimińska-Sygietyńska, aktorka, reżyser, pedagog, wieloletnia dyrektorka Zespołu „Mazowsze”.

2004 - W Warszawie zmarł Aleksander Małachowski, publicysta, działacz polityczny; żołnierz AK, więzień sowieckiego łagru (1944-1945); przewodniczący Klubu Krzywego Koła (1959-1962); od 1980 r. w NSZZ „Solidarność”; internowany w stanie wojennym; w 1983 r. aresztowany za działalności w podziemnej „S”; poseł na Sejm (1989-1997; 2001-2004), wicemarszałek Sejmu (1993-1997); współzałożyciel Unii Pracy (1991); przewodniczący Zarządu Głównego PCK (1998-2004).

2005 - Na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie z honorami wojskowymi pochowany został Jan Nowak-Jeziorański.

2012 – Rząd Donalda Tuska podpisał Umowę handlową dotyczącą zwalczania obrotu towarami podrabianymi (ACTA). Decyzja ta doprowadziła do fali protestów społecznych zakończonych odwołaniem tej decyzji.

2013 - W Cheseaux-sur-Lausanne w Szwajcarii zmarł Stefan Kudelski, elektronik, wynalazca; twórca magnetofonów Nagra, które zrewolucjonizowały technikę rejestracji dźwięku.

2016 - W Warszawie zmarł Jerzy Tomaszewski, artysta-fotografik; twórca ok. 2 tys. zdjęć z Powstania Warszawskiego, w czasie którego był fotoreporterem i korespondentem przygotowującym materiały dla Delegata Rządu na Kraj i Komendanta Głównego Armii Krajowej.

2016 - Na przewodniczącego Platformy Obywatelskiej został wybrany Grzegorz Schetyna.

2021 – W Koninie zmarł Szymon Pawlicki, aktor, działacz „Solidarności”, uczestnik strajku w sierpniu 1980 r. w Stoczni Gdańskiej, represjonowany przez władze komunistyczne za aktywność w podziemnych strukturach „S”.

Źródło: PAP