Polska 23 marca – co wydarzyło się tego dnia

Tego dnia Józef Piłsudski zakończył trzymiesięczny wypoczynek na Maderze; Sejm uchwalił tekst nowej Konstytucji; Ireneusz Sekuła został znaleziony nieprzytomny, z ranami brzucha, w biurze w Warszawie; uroczyście otwarto Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Urodzili się m. in. Ignacy Łukasiewicz, Zygmunt Miłkowski, Ignacy Wierzejewski, Józef Cyrankiewicz, Zygmunt Huebner, Andrzej Trzaskowski, Józef Zych, Leszek Możdżer, Jerzy Dudek. Zmarli natomiast: Marcin Kromer, Franciszek Młokosiewicz, Walery Eljasz-Radzikowski, Tadeusz Tański, Andrzej Wróblewski, Juliusz Kleiner, Leon Berbecki, Stanisław Kopański, Tadeusz Romer, Alina Margolis-Edelman, Paweł Wieczorkiewicz oraz Maria Iwaszkiewicz-Wojdowska.

1343 – Położono kamień węgielny pod budowę murów obronnych gdańskiego Głównego Miasta.

1480 – Kapituła Warmińska podjęła uchwałę o budowie pierwszego pałacu biskupiego. Został on zbudowany po roku 1499.

1589 - W Lidzbarku Warmińskim zmarł Marcin Kromer, biskup warmiński, dyplomata, historyk, pisarz, jeden z przywódców polskiej kontrreformacji.

1609 - Wojna o Inflanty: Zwycięstwo floty polskiej nad szwedzką w stoczonej w nocy z 23 na 24 marca bitwie pod Salis.

1768 - Rada Senatu Rzeczypospolitej podjęła uchwałę o wezwaniu wojsk rosyjskich, które miały stłumić konfederację barską.

1822 - W Zadusznikach koło Tarnowa urodził się Ignacy Łukasiewicz, farmaceuta, pionier przemysłu naftowego w Europie, wynalazca lampy naftowej; część źródeł jako datę jego urodzenia podaje 8 marca 1822 r.

1824 - We wsi Saracea na Podolu urodził się Zygmunt Miłkowski, ps. Teodor Tomasz Jeż, pisarz, publicysta, działacz społeczny i niepodległościowy; współzałożyciel i prezes Ligi Polskiej.

1845 - W Warszawie zmarł gen. Franciszek Młokosiewicz, uczestnik wojny polsko-rosyjskiej w 1792 r. i Powstania Kościuszkowskiego; oficer wojsk Księstwa Warszawskiego; jeden z dowódców Powstania Listopadowego.

1881 - W Kozłowie urodził się Ignacy Wierzejewski, lekarz, ortopeda, generał brygady Wojska Polskiego, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, założyciel Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego i Traumatologicznego, senator II RP.

1896 - W Nowym Dworze urodził się Kazimierz Wilamowski (właśc. Knobelsdorf), aktor teatralny i filmowy, członek "Reduty:, znany m.in. z ról w filmach „Serce matki” „Żołnierz zwycięstwa”, „Sprawa pilota Maresza”.

1903 - W Warszawie urodził się Zdzisław Karczewski, aktor teatralny i filmowy, odtwórca m.in. roli Johna Pawlaka w filmie Sylwestra Chęcińskiego „Sami swoi”, wielokrotny medalista lekkoatletycznych mistrzostw Polski w latach 1921-25.

1905 - W Krakowie zmarł Walery Eljasz-Radzikowski, malarz historyczny, pejzażysta, fotograf, współzałożyciel Towarzystwa Tatrzańskiego.

1909 - W Wiedniu zmarł Wojciech Dzieduszycki, galicyjski polityk konserwatywny, pisarz, filozof, historyk sztuki.

1911 - W Tarnowie urodził się Józef Cyrankiewicz, najdłużej urzędujący premier PRL, sprawujący swoją funkcję 21 lat. Był współodpowiedzialny za stalinowski terror, a także krwawe represje wobec protestujących robotników w 1956 i w 1970 r.

1930 - W Warszawie urodził się Zygmunt Huebner, reżyser, aktor, dyrektor Starego Teatru w Krakowie i Teatru Powszechnego w Warszawie; odtwórca roli majora Sucharskiego w filmie Stanisława Różewicza "”Westerplatte” i kapitana Siwego w kryminale Janusza Majewskiego „Zbrodniarz, który ukradł zbrodnię”.

1931 - W Lublinie urodził się Jerzy Krzysztoń, prozaik, dramaturg, tłumacz, autor m.in. „Opowiadań indyjskich” i powieści „Obłęd”.

1931 - Józef Piłsudski zakończył trzymiesięczny wypoczynek na portugalskiej Maderze.

1932 - Aleksander Juninskij z ZSRR został laureatem II Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina.

1933 - W Krakowie urodził się Andrzej Trzaskowski, kompozytor, pianista, dyrygent, krytyk muzyczny, autor muzyki do filmów „Zuzanna i chłopcy”, „Lekarstwo na miłość”, „Album polski”, „Dreszcze”.

1935 - Sejm uchwalił tekst nowej Konstytucji; 23 kwietnia 1935 r. podpisał ją prezydent RP Ignacy Mościcki.

1936 - W Krakowie podczas solidarnościowej demonstracji ze strajkującymi w fabryce „Semperit” doszło do walk z policją; zginęło 10 osób, ponad 40 zostało rannych.

1938 - W Giedlarowie urodził się Józef Zych, polityk, działacz ludowy, członek ZSL i PSL, marszałek Sejmu II kadencji, marszałek-senior Sejmu V kadencji.

1939 – Po aneksji litewskiej Kłajpedy przez Niemców zarządzona została mobilizacja alarmowa.

1941 - W niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau zamordowany został Tadeusz Tański, inżynier, konstruktor samochodowy, autor pierwszego polskiego samochodu pancernego oraz cywilnych aut CWS T-1 i CWS T-4.

1945 - Armia Czerwona zajęła Sopot.

1947 - W Warszawie ukazał się pierwszy numer „Nowin Literackich”, tygodnika pod redakcją Jarosława Iwaszkiewicza.

1952 - W Sieprawiu urodził się Marek Oramus, dziennikarz, pisarz nurtu science fiction, autor powieści „Senni zwycięzcy”, „Arsenał”, „Dzień drogi do Meorii”.

1957 - W Tatrach zginął Andrzej Wróblewski, malarz; szczególne miejsce w jego twórczości zajmuje stworzony pod koniec lat 40. cykl „Rozstrzelania”, odnoszący się do przeżyć okupacyjnych.

1957 - W Krakowie zmarł Juliusz Kleiner, historyk literatury polskiej, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, członek PAU i Polskiej Akademii Literatury; autor „Zarysu dziejów literatury polskiej”.

1958 - W Urbana w stanie Illinois zmarł prof. Florian Znaniecki, filozof, socjolog.

1961 - Premiera filmu „Rozstanie” w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa.

1963 - W Gliwicach zmarł Leon Berbecki, oficer Legionów Polskich, generał WP; w latach 1928-1938 inspektor armii.

1971 - W Gdańsku urodził się Leszek Możdżer, kompozytor, pianista jazzowy, członek zespołu Miłość.

1973 - W Rybniku urodził się Jerzy Dudek, piłkarz, bramkarz reprezentacji Polski, zawodnik m.in. Sokoła Tychy, Feyenoordu Rotterdam, Liverpoolu - z którym zdobył w 2005 r. Puchar Europy, a także Realu Madryt.

1976 - W Londynie zmarł gen. Stanisław Kopański, od kwietnia 1940 r. organizator i dowódca Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w Syrii i Palestynie, którą dowodził w czasie walk w Libii (Tobruk, Bardia, El Gazala); szef Sztabu Naczelnego Wodza w latach 1943-47.

1977 - W Warszawie zmarł Aleksander Dzwonkowski, aktor teatralny i filmowy, znany m.in. z ról w filmach „Kapelusz pana Anatola”, „Jutro premiera”, „Niewiarygodne przygody Marka Piegusa”, „Duch z Canterville”, oraz roli Dyndalskiego z telewizyjnej adaptacji „Zemsty” Aleksandra Fredry w reżyserii Jana Świderskiego.

1978 - W Montrealu zmarł Tadeusz Romer, dyplomata, ambasador rządu RP na uchodźstwie w ZSRR (1942-1943); minister spraw zagranicznych w rządzie Stanisława Mikołajczyka (1943-1944); po wojnie na emigracji.

1988 - Zbigniew Boniek po raz ostatni (80.) wystąpił w piłkarskiej reprezentacji Polski w zremisowanym 1:1 towarzyskim meczu z Irlandią Północną w Belfaście.

1993 - W Sztokholmie zmarł Adam Bromberg, wydawca, organizator Państwowego Wydawnictwa Naukowego, inicjator wydania Wielkiej Encyklopedii PWN; opuścił Polskę po kampanii antysemickiej w 1968 r.

1999 – Pistolet WIST-94 wszedł na wyposażenie Sił Zbrojnych RP.

2000 - Były minister i poseł Ireneusz Sekuła został w nocy z 22 na 23 marca znaleziony nieprzytomny w swoim biurze w Warszawie z ranami postrzałowymi brzucha. Zmarł 29 kwietnia w szpitalu.

2001 - Premiera filmu przygodowego W pustyni i w puszczy w reżyserii Gavina Hooda.

2008 - W Paryżu zmarła Alina Margolis-Edelman, polska lekarka, działaczka humanitarna, przez ćwierć wieku związana z misjami Lekarzy Świata; uczestniczka powstania w getcie warszawskim; żona Marka Edelmana, jednego z dowódców powstania w warszawskim getcie; po marcu 1968 r. we Francji.

2009 - W Warszawie zmarł prof. Paweł Wieczorkiewicz, historyk, sowietolog; autor m.in. książek „Łańcuch śmierci: czystka w Armii Czerwonej 1937-1939”, „Sprawa Tuchaczewskiego”, „Historia polityczna Polski 1935-1945” oraz „Historia wojen morskich”.

2014 – Kamil Stoch zwyciężył w klasyfikacji generalnej Pucharu Świata w skokach narciarskich.

2016 - W Konstancinie-Jeziornej pod Warszawą zmarł Marek Bargiełowski, aktor teatralny, filmowy, także radiowy i telewizyjny; grał w filmach w reżyserii m.in. Stanisława Barei, Krzysztofa Zanussiego, Tadeusza Konwickiego, Andrzeja Wajdy.

2017 – Uroczyście otwarto Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

2019 – W Warszawie zmarła Maria Iwaszkiewicz-Wojdowska, pisarka, wieloletnia redaktorka Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”, córka pisarza Jarosława Iwaszkiewicza, opiekunka jego spuścizny.

Źródło: PAP